Wat maakt dat sommige kinderen psychische problemen krijgen en andere niet?

Er wordt vaak bedenkelijk gekeken wanneer wij als kinderpsychologen ook met kleuters werken. Alsof een jong kind nog geen psychische moeilijkheden kan hebben. Alsof alle moeilijke gedrag, alle slaapproblemen, alle eetproblemen, alle woede-uitbarstingen slechts voorbijgaande, normale fases zijn, en je als ouder gewoon moet afwachten en volhouden. Heel vaak klopt dit en realiseren we ons plots dat het weer beter gaat. We hebben ons zorgen gemaakt om niets, en we vergeten ook weer gauw hoe moeilijk de afgelopen periode was. Maar soms duren de moeilijke periodes lang; zo lang dat volhouden moeilijk wordt en je als ouder het gevoel hebt vast te lopen. Een bezoek aan de psycholoog kan op zo’n momenten verlichting bieden. Maar wat doen we binnen onze praktijk dan met zulke situaties? Heel veel hangt samen met de link tussen nature en nurture.

Binnen de hedendaagse psychologie beschouwt men het samenspel van nature en nurture als oorzaak van psychische problemen. Nature is dat wat je hebt meegekregen in aanleg, bijv. je genetisch materiaal. Nurture verwijst naar de invloed van je omgeving. Dit kan je opvoeding zijn, of ervaringen die je meemaakt in de loop van je leven. Bij heel wat psychische moeilijkheden speelt aanleg (nature) een belangrijke rol. Bepaalde kinderen worden geboren met een verhoogde kwetsbaarheid of gevoeligheid voor psychische moeilijkheden. Maar dit wil niet zeggen dat ze deze moeilijkheden ook daadwerkelijk krijgen. Nurture heeft hierop een grote impact. Een goede hechting tussen ouder en kind in de eerste levensjaren, een steunende, zorgzame en liefhebbende omgeving waarin duidelijke regels heersen, kansen krijgen om je te ontwikkelen, niet blootgesteld worden aan trauma’s of grote impactervaringen, … Het zijn allemaal factoren die je kunnen behoeden voor geestelijke gezondheidsproblemen.

We grijpen even terug naar die onvatbare kleuter. Slapeloze nachten, woede-uitbarstingen, eetproblemen. Raad van de omgeving, ervaringen van anderen met hùn kinderen, hoe goedbedoeld ook, doen je vaak twijfelen aan jezelf. Waarom gaat het bij anderen zo vlot terwijl ik me geen raad weet? Daarnaast kunnen ook twijfels over je kind zelf de kop opsteken: is hetgeen hij doet wel normaal? Kloppen al die geruststellende woorden van mijn omgeving wel? Doen alle kinderen van die leeftijd zo? Je wordt heen en weer geslingerd tussen jezelf proberen te sussen en ongerustheid. Op dergelijke momenten kan een kinderpsycholoog je helpen. Vanuit onze ruime kennis over ontwikkeling kunnen we je een objectieve inschatting geven van het gedrag van je kind. We houden hierbij steeds rekening met het kind én zijn omgeving. Zoals de nature-nurturetheorie ons leert. Waar situeert je kind zich op de verschillende ontwikkelingsdomeinen: sociaal, emotioneel, intellectueel, … (nature). En bij welk soort aanpak is hij bijgevolg het meest gebaat (nurture). We vertalen dit naar zeer concrete tips en tools voor jou als ouder: wat zijn de sterktes van je kind, maar ook de kwetsbaarheden; waarin mag je hem gerust stimuleren, en waarin moet je zijn tempo respecteren. Hierin geldt zeker dat kleine bijsturingen op jonge leeftijd vaak grote problemen op oudere leeftijd kunnen voorkomen. Kinderen die opgroeien binnen een onafgestemde opvoedingssituatie hebben een significant groter risico op het ontwikkelen van psychiatrische stoornissen in de volwassenheid.

Goed genoege ouders streven niet naar perfectie bij zichzelf en verwachten geen perfectie van hun kinderen.

De mate waarin de opvoeding niet afgestemd is op de noden en krachten van een kind kan natuurlijk fel variëren, gaande van ingrijpende trauma-ervaringen tot zeer subtiele patronen van miskenning. En dit laatste is in se geen groot probleem: Winnicott, een belangrijke ontwikkelingspsycholoog, spreekt in dit kader van ‘goed genoeg ouderschap’. Ook wij bij Psyche Plus hanteren dit principe: de perfecte ouder bestaat niet. Ouder zijn is moeilijk en complex. Goed genoege ouders streven niet naar perfectie bij zichzelf en verwachten geen perfectie van hun kinderen. Onvermijdelijk doen we doorheen de opvoeding van onze kinderen soms ‘foute’ dingen; dit is eigen aan onze faalbare natuur als mens. Maar deze fouten hebben niet sowieso een traumatische impact op onze kinderen. Wanneer een kind kan opgroeien in een stabiele, zorgzame en consequente omgeving, die oog heeft voor de ontwikkeling van het kind, zorgt dit voor een dermate stevige basis, dat fouten gecompenseerd kunnen worden.

Dus, met je kleuter naar een kinderpsycholoog? Ja, wanneer je twijfelt over de aanpak die je kind nodig heeft, zowel thuis als op school. Ja, wanneer je graag een objectieve inschatting wilt laten maken van je kind: wat mogen we van hem verwachten op intellectueel, emotioneel, sociaal vlak. Ja, wanneer je het gevoel hebt vast te lopen in de afstemming naar je kind en ondersteuning nodig hebt. Ja, want een consult betekent zeker niet onmiddellijk het opstarten van een intensief therapeutisch traject voor het kind zelf; een aantal richtinggevende oudergesprekken helpen je vaak al voldoende om verder te kunnen.

© Sarah Mangelschots – 2021